Lan tỏa văn hóa Hà thành qua không gian sáng tạo
Hiểu về Hà Nội từ nguồn cội quả thực là một vấn đề không đơn giản, khi văn hóa Hà thành xưa ít nhiều đã phôi pha. Nhưng có một chàng trai muốn đem văn hóa Hà Nội đến với mọi người thông qua mô hình một không gian sáng tạo - một quán cà phê đậm chất Hà thành: Cà phê Phố Hàng...
Nơi kể chuyện Hà thành
Hà Triệu Anh (tên thật là Đỗ Anh Đức) được biết đến với tài khoản Facebook khá quen thuộc trong các nhóm bạn trẻ hoạt động sáng tạo. Năm 2024, Cà phê Phố Hàng mà anh sáng lập tổ chức đến hơn 20 sự kiện văn hóa, mỗi tháng lại có một điểm nhấn riêng. Đó là chương trình “Cái thú Tết xưa - Chợ hoa Hàng Lược” và “Xin chữ đầu xuân - nét đẹp văn hóa Hà Nội xưa” khi đất trời ở cuộc chuyển giao cũ - mới cách đây tròn một năm.
Đó là câu chuyện về hát xẩm tàu điện - đặc sản của hát xẩm Hà thành xưa. Đó là “Sen chạm - Hà Nội 12 mùa hoa” với những câu chuyện về sen và trà sen của người Hà Nội. Khi sen sắp tàn và thu sắp sang thì Cà phê Phố Hàng “đón khách” bằng chương trình “Chuyện sen và cốm - Thạch Lam”... Cà phê Phố Hàng kết thúc năm 2024 bằng chương trình "Hà Nội 36 khúc giao thời - Kết nối không gian ký ức Hà Nội xưa và nay". Chưa kể trong suốt một năm qua, Cà phê Phố Hàng đã sản xuất, đăng tải trên mạng xã hội hàng trăm video, hàng nghìn bức ảnh khác nhau về Hà Nội...
Điểm những hoạt động của Cà phê Phố Hàng, người ta dễ liên tưởng đến hoạt động của một trung tâm văn hóa chuyên nghiệp - một địa chỉ lan tỏa giá trị văn hóa Hà thành, văn hóa phố cổ, chứ mấy ai nghĩ đó là việc của một nhóm nhỏ những người yêu Hà Nội. Chính bản thân người sáng lập Cà phê Phố Hàng, cách đây vài năm, cũng không nghĩ mình có thể làm được nhiều việc như thế...
Đó là một căn nhà ống sâu đến hai chục mét, chiếc cầu thang cũng là giếng trời ở chính giữa, Cà phê Phố Hàng cho những vị khách cảm nhận chân thực nhất về bố trí không gian của những căn nhà ống trong phố cổ. Và đương nhiên, điều nổi bật nhất ở đây là những câu chuyện... phố Hàng. Quán cà phê ba tầng nằm ngoài đê sông Hồng - phố Hồng Hà, nhưng chỉ lên tầng 2 là nhìn ra phía chợ Đồng Xuân. Quán phân ra đến mấy chục góc khác nhau. Mỗi góc giới thiệu một con phố, gồm các yếu tố: Thông tin khái quát về vị trí, lịch sử hình thành; những tấm ảnh về con phố xưa...
Đặc biệt nhất, ở đó luôn có mô hình hiện vật đại diện cho mặt hàng của những con phố ấy. Phố Hàng Cót có mô hình những bó cót xinh xinh, phố Hàng Đàn có nhạc cụ truyền thống, phố Hàng Mã có rất nhiều mặt nạ giấy bồi... Mộc mạc, xưa cũ, gợi nhớ về Hà Nội của quá khứ. Ngay đến chiếc cầu thang cũng được thiết kế khéo léo, những tay vịn nhấp nhô mang dáng dấp những nhịp cầu Long Biên.
Từ chính không gian này, những câu chuyện Hà Nội được “kể” theo những cách khác nhau. Một cách rất tự nhiên, nó được cộng đồng định danh là một không gian sáng tạo. Và không ít người ngạc nhiên khi biết chủ quán Hà Triệu Anh là người làm trong lĩnh vực ngân hàng, khá xa lĩnh vực văn hóa.
Nhưng một tình yêu sâu đậm thì thường không đến bất chợt. Sinh năm 1985 ở con phố một thời đạn bom Khâm Thiên, nhưng từ nhỏ Hà Triệu Anh đã được mẹ cho đi học ở Cung Thiếu nhi Hà Nội. Bạn bè suốt từ tiểu học đến hết trung học đều là người phố cổ, phố cũ. Sau này kết hôn, Hà Triệu Anh cũng làm rể một gia đình sống ở phố cổ nhiều đời. Thấu hiểu và trân trọng văn hóa Hà Nội, rồi lại thấy nhiều giá trị bị mất đi. Các bạn trẻ bây giờ và những bạn bè ngoại tỉnh của Hà Triệu Anh không cảm nhận được những giá trị mà thời thơ ấu và thanh niên anh đã trải qua. Hà Triệu Anh còn mê cây cảnh và là Chủ nhiệm Câu lạc bộ Bonsai phố cổ, với cách chơi đậm “chất” Hà Nội. Câu lạc bộ cần có một không gian sinh hoạt. Tất cả những lý do đó thúc bách Hà Triệu Anh tái hiện không gian của một Hà Nội xưa ở Cà phê Phố Hàng.
Ước mơ trả lại tên cho những “phố Hàng”
Hồi mới ra đời, Hà Triệu Anh đặt “chỉ tiêu” mỗi tháng tổ chức một cuộc nói chuyện về Hà Nội xưa, cụ thể hơn, đó có thể là một con phố mà nhiều người quan tâm, hoặc có nhiều bí ẩn chưa nhiều người biết. Đó phải là “phố Hàng”. Nhưng rồi “chỉ tiêu” đó bị phá rất nhanh. Những cuộc gặp gỡ không giới hạn về phố nữa, mà là những nét đẹp văn hóa Hà Nội. Chính chủ quán cũng ngạc nhiên khi giới trẻ tìm đến rất đông. Nguyên nhân bởi bình thường, các bạn không biết đến nét đẹp văn hóa vốn có của Hà Nội, nói theo cách của những nhà nghiên cứu là những nét đẹp đó lẩn khuất dưới những xô bồ. Và cứ thế, từ nơi này, những câu chuyện Hà Nội đang được lan tỏa đến cộng đồng.
Vừa phụ trách Câu lạc bộ Bonsai Phố cổ, vừa là “chủ nhiệm” mọi chương trình văn hóa ở Cà phê Phố Hàng, Hà Triệu Anh có kiến thức dày dặn về văn hóa Hà Nội. Anh có thể nói ngày này qua ngày khác về những câu chuyện “lắt léo” của Hà Nội mà phải có thời gian thẩm thấu lâu dài người ta mới biết được. Nhưng với Triệu Anh, tất cả mới chỉ là bước khởi đầu. Triệu Anh còn một ước mơ lớn hơn: Trả lại tên cho các phố Hàng.
"Nói đến phố cổ, đặc trưng nhất là gì? Câu trả lời chính là những “phố Hàng”. Các con phố có tên bắt đầu bằng từ “Hàng”, gắn với mặt hàng mà phố đó sản xuất, kinh doanh là đặc trưng của Hà Nội. Tôi đã tìm hiểu và đây là một nét rất đặc trưng của Việt Nam. Một người khách ngoại quốc đến Hà Nội, đôi khi chỉ cần chụp ảnh bên cạnh một biển tên là đủ để “khoe” họ khác biệt thế nào trong chuyến đi du lịch” - Hà Triệu Anh chia sẻ. Nhưng cũng chính từ đây anh nghĩ đến những câu chuyện khác. Trong quá trình phát triển của mình, nhiều con phố đã qua những lần đổi tên. Hà Triệu Anh mày mò tìm hiểu và giật mình khi thấy có đến hơn 50 phố Hàng giờ đã mất tên. Hà Nội từng có phố Hàng Chè, Hàng Bột, Hàng Lờ, Hàng Nâu, Hàng Đàn... Hoặc những con phố còn tên như mất nghề, như phố Hàng Quạt. Hà Nội sẽ còn thú vị hơn nữa nếu những "phố Hàng" được “trả lại” tên xưa...
“Với không ít tuyến phố, việc lấy lại tên cũ không quá khó nếu được chính quyền quan tâm. Và còn tốt hơn nữa, nếu ở mỗi con phố Hàng ấy, có một điểm giới thiệu về những giá trị lịch sử, văn hóa của con phố xưa, hoặc có hộ gia đình kinh doanh những mặt hàng liên quan đến tên phố...” - Hà Triệu Anh chia sẻ. Đó là ước mơ, và tất nhiên, còn rất xa so với thực tế. Bởi có những con phố đã đổi tên mấy mươi năm, cái “tên mới” ngày ấy đã gắn bó với người Hà Nội. Nhưng trong số mấy chục cái tên “phố Hàng” đã mất, Hà Triệu Anh hy vọng rằng có những cái tên có thể lấy lại được. Và Triệu Anh coi hoạt động của Cà phê Phố Hàng chính là cách để thực hiện ước mơ ấy. Khi giới trẻ hiểu và yêu Hà Nội, khi tình yêu được cộng đồng lan tỏa, thì ngày càng nhiều người yêu mến những cái tên “phố Hàng”. Khi đó, ước mơ có điều kiện trở thành hiện thực.
Hà Triệu Anh không đơn độc. Anh có một nhóm bạn, hầu hết là người phố cổ, họ chung tay hỗ trợ để tổ chức các hoạt động văn hóa mang chất “phố Hàng”. Mỗi người một ngành, một nghề, điều khiến họ gắn bó với những hoạt động ấy là tình yêu Hà Nội. Và chính những người bạn trẻ đã được Hà Triệu Anh “đánh thức” tình yêu với Hà Nội bây giờ cũng đã trở thành những tình nguyện viên cho các sự kiện văn hóa Cà phê Phố Hàng tổ chức. Bởi thế, Hà Triệu Anh cùng các bạn của mình vẫn đang viết tiếp những ước mơ.