Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Minh Tâm:Bền bỉ giữ hồn trống hội

Là chủ nhiệm Câu lạc bộ Trống hội Thăng Long, bà không chỉ là người giữ lửa cho một nét văn hóa truyền thống đang dần mai một, mà còn là biểu tượng sống động của niềm đam mê và lòng tận tụy với nghệ thuật dân tộc.

Gieo truyền tình yêu trống hội

Đa tài, nhanh nhẹn, trẻ trung hơn so với tuổi đã ngoài bát tuần và lúc nào cũng thường trực nụ cười trên môi là những nhận xét của bất cứ ai khi nhắc tới NNƯT Nguyễn Thị Minh Tâm. Tìm đến bà trong một chiều cuối tuần, thật may khi ấy bà vừa từ lễ hội truyền thống chùa Láng về.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm bảo, đến nay bà vẫn đi dạy múa cờ, múa chén, múa sênh tiền và dạy trống hội cho các câu lạc bộ trong và ngoài Hà Nội. Chẳng mấy khi ngơi nghỉ, với bà chính việc cống hiến hết mình cho nghệ thuật dân gian là “bí quyết” để bản thân luôn vui khỏe và có tinh thần minh mẫn.

NNƯT Nguyễn Thị Minh Tâm sinh năm 1942, tại xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Nhà ở sát đình, chùa làng nên từ nhỏ bà đã được nghe, được xem các chương trình biểu diễn. Niềm đam mê với nghệ thuật truyền thống cũng vì thế mà thấm dần vào tâm hồn bà một cách thầm lặng, tự nhiên từ lúc nào không hay. Mỗi khi được xem biểu diễn, bà thường bắt chước múa hát theo các làn điệu dân gian, đặc biệt là rất thích đánh trống. Thấy bà ham học, những người đi trước trong làng đã truyền dạy cho bà kỹ năng đánh các loại trống như trống tế, trống cúng, trống rước, trống trận, trống hội...

Bước ngoặt lớn đến với Nguyễn Thị Minh Tâm khi bà bước vào tuổi niên thiếu. Trong một lần lên Hà Nội trông con của chị gái, bà ứng tuyển và được nhận vào làm diễn viên chèo thuộc Đoàn Chèo Trung ương 2 (nay là Nhà hát Chèo Việt Nam).

Khi chiến tranh leo thang, giặc Mỹ bắn phá miền Bắc, bà Tâm gia nhập hàng ngũ nữ dân quân xã Nghĩa Đô, khi đó còn thuộc huyện Từ Liêm. Với năng khiếu nghệ thuật sẵn có, bà tích cực tham gia các hoạt động văn hóa, phong trào thanh niên và công tác đoàn tại địa phương.

Năm 1964, bà được tin tưởng giao nhiệm vụ Trung đội trưởng Trung đội I tự vệ xã Nghĩa Đô. Cứ thế, ban ngày bà cùng đồng đội trực tiếp chiến đấu, bảo vệ xóm làng và tham gia lao động sản xuất, đến đêm bà lại mang lời ca tiếng hát đi cổ vũ tinh thần cho lực lượng dân quân tự vệ và các chiến sĩ nơi tuyến đầu.

Không dừng lại ở đó, bà còn tham gia dạy chữ tại các lớp bình dân học vụ, góp phần xóa nạn mù chữ trong cộng đồng dân cư. Với những cống hiến to lớn trong kháng chiến, năm 1987 bà vinh dự được trao tặng Huân chương Kháng chiến hạng Ba.

Sau khi hòa bình lập lại, đến năm 1993, Nhà nước bắt đầu khôi phục hệ thống đình, chùa. Theo đó, các hoạt động tế lễ truyền thống tại các cơ sở tín ngưỡng cũng dần được khôi phục.

Sẵn niềm đam mê với nghệ thuật dân gian, bà Nguyễn Thị Minh Tâm đã dành nhiều thời gian để hướng dẫn người dân trong vùng cách thức thực hành các nghi thức lễ, múa cổ và gõ trống. Không chỉ dựa vào vốn kiến thức sẵn có, bà còn chủ động đi nhiều nơi để xem các chương trình biểu diễn múa cổ, trống hội sau đó ghi chép cẩn thận để truyền dạy cho mọi người.

Gắn bó với trống hội càng lâu, bà Tâm càng trăn trở về việc gìn giữ và lan tỏa loại hình nghệ thuật này. Đặc biệt là năm 2010, khi chứng kiến dàn trống hội hàng trăm chiếc, vang lên hào hùng trong Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, ước mơ có một đội trống riêng, để đưa nghệ thuật này đến với nhiều người hơn nữa lại càng thôi thúc bà. Nghĩ là làm, bà thành lập câu lạc bộ, đi khắp nơi truyền dạy miễn phí các bài trống hội.

Những cống hiến thầm lặng

Nhờ những nỗ lực thầm lặng và bền bỉ, đến nay nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm đã hướng dẫn cho hàng chục đội trống tại Hà Nội. Nhiều đội trống đã vang danh khắp xa gần như đội trống đình Nam Đồng (quận Đống Đa), đình Võng Thị (quận Tây Hồ), đền Quán Đôi (quận Cầu Giấy)... Không chỉ dạy các bài trống hội trực tiếp, bà Tâm còn dạy trực tuyến miễn phí, giúp học viên trên khắp cả nước được tiếp cận và hiểu hơn về loại hình nghệ thuật này.

Nhắc đến NNƯT Nguyễn Thị Minh Tâm, chị Hà Thị Hải (phường Mỹ Đình 2, quận Nam Từ Liêm) cho biết, năm 2022 chị gặp nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm ở Câu lạc bộ Hội Cựu chiến binh hát tình ca 2. Khi ấy, chị thấy bất ngờ và ngưỡng mộ bởi những nhịp trống đanh mà mềm mại, uyển chuyển tạo ra từ đôi tay người nghệ nhân. Khi về, chị Hà Thị Hải đã liên hệ với Ban Quản lý di tích đình làng Phú Mỹ nơi chị sinh sống thành lập đội trống.

“Đến nay, càng gắn bó với cô, tôi càng thấy cô rất nhiệt tình, sẵn sàng trao truyền hết những tinh hoa của bộ trống gõ tới mọi người. Những bài trống của cô Tâm cũng được rất nhiều người ghi nhận bởi nó có hồn, có sắc thái không lẫn vào đâu được” - chị Hà Thị Hải chia sẻ.

Năm 2020, bà Nguyễn Thị Minh Tâm được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao tặng Bằng Nghệ nhân dân gian, ghi nhận những đóng góp bền bỉ trong việc bảo tồn và truyền dạy nghệ thuật truyền thống. Hai năm sau (năm 2022), UBND thành phố Hà Nội đã trao tặng bà danh hiệu NNƯT vì những thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn và phát huy loại hình trống hội dân gian.

Hiện tại, nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân. Qua quá trình lấy ý kiến khảo sát, bình chọn tại địa phương, bà nhận được 100% ý kiến đồng thuận và hồ sơ đã được gửi lên các cấp có thẩm quyền xem xét, phê duyệt.

Dù đã ngoài 80 tuổi, nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm vẫn luôn năng nổ, nhiệt huyết trong vai trò Phó Trưởng ban Văn hóa, Trưởng đoàn Nghệ thuật trống hội Thăng Long UNESCO Việt Nam. Với cương vị này, bà tiếp tục cùng các thành viên trong đoàn tham gia nhiều chương trình biểu diễn, giao lưu văn hóa, góp phần quảng bá sâu rộng giá trị nghệ thuật trống hội - một nét đẹp truyền thống đặc sắc của dân tộc Việt Nam đến với bạn bè trong nước và quốc tế.

Nhắc đến NNƯT Nguyễn Thị Minh Tâm, Tiến sĩ Nguyễn Phúc Lưu - Giám đốc Trung tâm UNESCO Phát triển Văn hóa và Thể thao chia sẻ, nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm là người giàu nhiệt huyết, năng nổ, năng động trong công việc và luôn hết mình vì nghệ thuật.

“Tôi từng chứng kiến có lúc ốm đau nhưng nghệ nhân vẫn rời giường bệnh để đi truyền dạy, cống hiến cho nghệ thuật. Bà đam mê hết mình, cống hiến vô tư, tích cực truyền dạy nghệ thuật mà không đòi hỏi bất cứ điều gì cho bản thân” - Tiến sĩ Nguyễn Phúc Lưu cho biết.

Dạo quanh căn nhà nhỏ, nơi những tấm huân chương, bằng khen và giấy khen được trân trọng treo cao, tôi bất chợt hỏi: “Động lực nào giúp bà tiếp tục cống hiến bền bỉ như vậy?”.

Không chút ngần ngại, nghệ nhân Nguyễn Thị Minh Tâm chia sẻ: “Trước đây, nhiều người cũng thắc mắc vì sao tôi dành bao công sức mà không nhận thù lao. Nhưng với tôi, còn được cống hiến, còn có người trân trọng và lắng nghe, đó đã là niềm hạnh phúc lớn nhất”.

Quả thật, nghệ thuật chỉ thực sự sống khi được trao truyền và tiếp nối. Và sức sống ấy sẽ càng mãnh liệt hơn khi có những tâm hồn yêu nghệ thuật, sẵn sàng cống hiến vô tư cho nghệ thuật truyền thống.

Với NNƯT Nguyễn Thị Minh Tâm, cả tâm hồn và trí tuệ của bà đã và đang giữ cho những giá trị văn hóa ấy tiếp tục lan tỏa, thắp lên niềm tin, trong tương lai không xa, trống hội sẽ sống mãi cùng thời gian, vang vọng mãi trong lòng mỗi người dân nước Việt.

Thanh Lam