Ca trù Chanh Thôn và hành trình lưu giữ di sản

Miền đất của ca trù

Đến làng Chanh Thôn (xã Nam Tiến, huyện Phú Xuyên) những ngày lễ, tết, đâu đâu cũng văng vẳng tiếng tom - chát và tiếng hát ngân nga vang - rền, rất nền - nẩy của điệu ca trù. Trong những năm qua, có lúc thăng, lúc trầm, các nghệ nhân, nghệ sĩ ca trù ở đây vẫn say mê với lời ca, tiếng hát, tiếng đàn ở tại nhà mình. Niềm đam mê ca trù đã ăn vào máu thịt, khiến trong mọi hoàn cảnh họ vẫn lạc quan, yêu đời, dùng lời ca, tiếng đàn đem lại niềm vui cho mọi người.

Xa xưa, ca trù Chanh Thôn đã nổi tiếng khắp nơi. Những nghệ nhân của làng đã đi nhiều nơi trên đất Bắc, nhất là những dịp hội hè, đình đám để biểu diễn cho mọi người xem. Khi ấy, Chanh Thôn đã phát triển thành 1 giáo phường với hơn 30 ca nương, gần 20 kép đàn.

Thế rồi, do thời gian và những biến thiên của lịch sử, ca trù nơi đây đã dần mai một, sau chỉ còn hoạt động như một đội văn nghệ của địa phương. Năm 2008, sau nhiều nỗ lực của những người yêu nghệ thuật, sự vào cuộc của các cấp chính quyền, ngành Văn hóa, Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn đã được thành lập và chính thức đi vào hoạt động.

Đến nay, câu lạc bộ đã quy tụ được 32 thành viên, trong đó có nhiều nghệ nhân nổi tiếng, như: Nguyễn Thị Khướu, Nguyễn Thị Vượn, Nguyễn Văn Vằng, Nguyễn Hồng Ngưu… Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Khướu dù đã 98 tuổi, nhưng vẫn minh mẫn, tham gia các hoạt động của câu lạc bộ. Trong câu lạc bộ cũng tập hợp được nhiều cháu nhỏ mới 8-12 tuổi, rất có năng khiếu và rất chăm chỉ rèn luyện, đó là: Thu Phương, Thu Hà, Kim Ngân, Khánh Ly... Các cháu đã luyện và hát được nhiều điệu ca trù khó: Tỳ bà hành, Thiên Thai, Bắc phản, Hát nói, Thét nhạc, Hát mưỡu.

Ca trù Chanh Thôn khác những nơi khác là giữ được nguyên vẹn các bài ca trù cổ, cả về lời, giai điệu và cách biểu diễn. Tiêu biểu như các bài: Gặp xuân, Hỏi phỗng đá, Hồng hồng tuyết tuyết. Ca trù Chanh Thôn khi biểu diễn thường có sự tham gia của ca nương, kép đàn và quan viên. Quan viên có thể là người thưởng thức đơn thuần, có thể là quan viên, có thể là tác giả bài hát.

Hành trình giữ lửa đầy đam mê

Chia sẻ về hành trình 15 năm bảo tồn và phát huy giá trị của loại hình văn hóa phi vật thể của địa phương, Nghệ sĩ ưu tú, Chủ nhiệm Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn Nguyễn Thị Hà cho hay: Đó là sự chung tay góp sức của nhiều người, với sự hỗ trợ của chính quyền, nhân dân cũng như các tổ chức. Nhớ lại những ngày đầu câu lạc bộ đi vào hoạt động, các thành viên cốt cán phải đi từng nhà, vận động phụ huynh để có thể mở lớp truyền dạy ca trù cho thế hệ trẻ. Bằng niềm đam mê với ca trù, mọi người cùng chung tay giữ lửa loại hình nghệ thuật đặc sắc này của địa phương và không ngừng phát triển.

Còn bà Nguyễn Thị Nga, cố vấn của Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn chia sẻ, Câu lạc bộ hoạt động theo cơ chế tự túc, tự nguyện, có quy chế hoạt động riêng và dưới sự giúp đỡ về chuyên môn của ngành Văn hóa huyện Phú Xuyên. Ngoài ra, câu lạc bộ còn nhận được sự giúp đỡ, cổ vũ về vật chất, tinh thần của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Quỹ Ford Thụy Điển và nhiều tổ chức, cá nhân khác. Câu lạc bộ đã trở thành địa chỉ đỏ về văn hóa dân gian để những người yêu văn hóa và những nhà khoa học, nhà nghiên cứu đến nghiên cứu, tìm hiểu về nghệ thuật ca trù của địa phương.

Qua 15 năm hình thành và phát triển, Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn đã đi biểu diễn ở nhiều địa phương, tham gia nhiều cuộc thi và giành nhiều giải thưởng, như: 4 Huy chương vàng tại Liên hoan ca trù toàn quốc năm 2009, Huy chương bạc năm 2014, năm 2017 và giành 2 giải Đặc biệt, 1 giải A, 1 giải A2 tại Liên hoan nghệ thuật ca trù Hà Nội...

Chủ nhiệm Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn Nguyễn Thị Hà trăn trở, để giữ lửa cho câu lạc bộ trong bối cảnh nhiều nghệ nhân của địa phương đã cao tuổi, các lớp nhân cấy, truyền dạy ca trù cho thế hệ trẻ gặp nhiều khó khăn. Mở được lớp, tuyển chọn được ca nương có năng khiếu mất rất nhiều năm, nhưng khi trưởng thành, học đại học xong đi làm ăn xa, không có điều kiện gắn bó lâu dài với câu lạc bộ. Kinh phí hoạt động của câu lạc bộ cũng gặp không ít khó khăn…

Bí thư Huyện ủy Phú Xuyên Nguyễn Xuân Thanh cho biết, trong thời gian tới, huyện Phú Xuyên tiếp tục khơi dậy và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của quê hương nói chung, bảo tồn, giữ gìn và phát huy các giá trị của ca trù Chanh Thôn nói riêng. Đây là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện, trở thành địa chỉ của các giá trị văn hóa, văn hiến, hiếu học, miền quê đáng sống....