Đền Vệ Quốc

Ngoài ra, đền còn có tên là đền Đức Thánh Em để phân biệt với đền thờ Đức Thánh Anh (tức đền Dực Thánh nằm tại thôn Giáp Bắc) cách đó khoảng 300m. Ngày nay, đền tọa lạc tại địa chỉ số 342 đường Thụy Khuê (phường Bưởi, quận Tây Hồ, Hà Nội).

Đền Vệ Quốc là nơi thờ Cá Lễ đại vương (tức Vệ Quốc tướng quân), tương truyền là người đã cùng anh trai là Cống Lễ đại vương và Tản Viên Sơn thánh đánh tan quân Thục. Khi thuyền của hai anh em từ bờ sông Nhĩ Hà vào sông Tô Lịch, đến ấp Hồ Khẩu (chỗ đền Vệ Quốc hiện nay) thì hai vị thác và bay về trời. Vua Hùng đã ban sắc cho ấp Hồ Khẩu lập đền phụng thờ hai ngài. Giáp Bắc có Dực Thánh từ là nơi thờ người anh Cống Lễ đại vương. Giáp Đông lập Vệ Quốc từ là nơi thờ Cá Lễ đại vương.

Theo các nguồn sử liệu, đền Vệ Quốc nằm trên gò Đại Ngư, trông ra sông Tô Lịch xưa, nay là con đường Thụy Khuê thơ mộng. Các hạng mục kiến trúc của đền được sắp xếp theo hình chữ “Công”, trong một khuôn viên rộng, được bao bọc bởi hệ thống tường bao và tam quan bề thế xây theo kiểu tường hồi bít đốc. Trên tam quan có tấm bia khắc chữ: “Vệ Quốc từ” (đền Vệ Quốc). Theo các vị cao niên, tấm bia này được khắc vào năm Thiệu Trị thứ hai (1842). Bên dưới là câu đối: “Đông giáp tự hào thiên cổ tích/ Hồ thôn cửu ngưỡng lưỡng linh thần”. Tạm dịch: “Giáp Đông tự hào di tích cổ/ Cả làng chiêm ngưỡng đệ huynh thần”.

Sau tam quan là sân nhỏ rồi đến tiền tế rộng năm gian, có kết cấu kiểu “chồng rường giá chiêng”, dưới là các cột đá, bên trên chạm khắc tinh xảo. Tiền tế nối với hậu cung bởi hai gian nhà dọc. Hậu cung gồm ba gian, xây thấp hơn. Đặc biệt, trên các bức tường của tam quan, tiền tế, hậu cung đều có các viên gạch vồ thời Lê.

Trong đền còn câu đối ca ngợi Vệ Quốc tướng quân với nội dung: “Dũng tướng nhất sinh, vệ quốc an biên danh vĩnh ký/ Linh thần vạn đại, hộ dân lập nghiệp huệ trường lưu”. Tạm dịch: “Dũng tướng một thời, vệ quốc an biên danh còn mãi/ Linh thần vạn đại, hộ dân lập nghiệp đức muôn đời”.

Năm 1989, đền Vệ Quốc được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.