Làng Tương Mai là một trong 4 làng của vùng Kẻ Mơ, nằm ở cửa ngõ phía Nam kinh thành Thăng Long. Làng có nghề làm xôi lúa cổ truyền ngon mức tiếng, được phong là “Đệ nhất Hà thành xôi".:
“Giếng Tương Mai vừa trong vừa mát
Đường Tương Mai mới lát dễ đi
Làng nghề xôi lúa hành phi
Xa xôi bạn nhớ những gì quê hương
Món ăn sáng dung dị này đã trở nên quen thuộc trong nhịp sống người dân Hà thành từ bao đời nay. Hình ảnh những người phụ nữ Tương Mai quần lĩnh răng đen gánh thúng xôi lúa đi bán khắp nơi trong nội thành Hà Nội còn in đậm trong tâm trí bao người. Ngày nay, họ không đi bán rong nữa mà ngồi ở các góc phố, đầu ngõ... Mỗi ngày, họ chỉ bán từ buổi sớm tinh mơ đến 9-10h là hết hàng.
Tên gọi là vậy nhưng nguyên liệu chính của món xôi lúa lại là ngô nếp. Ngô nếp ngâm cho ngấm nước, sau đó bỏ vào luộc với nước vôi trong rồi đổ ra rá tre. Lấy trôn bát chà mạnh ngô cho tróc hết mày, sau đó đãi sạch, luộc lại bằng nước sạch cho hết nồng. Luộc xong tãi ra cho ráo rồi trộn cùng với gạo nếp đã ngâm và cho vào chõ đồ xôi.
Đỗ xanh ngâm mềm, đồ chín, khi chín giã đỗ ngay lúc còn nóng, giã xong nắm lại bằng quả bưởi Diễn. Hành khô thái ngang, mỏng, phi cùng mỡ gà cho giòn, thơm.
Khi có khách, cô hàng lật cái vỉ buồm bằng cói ủ trên thúng xôi, dẻo tay đơm xôi vào mảnh lá sen được chuẩn bị sẵn, rồi thoăn thoắt xát những lát đỗ màu vàng chanh bào mỏng trên mặt xôi, xong cô lại khéo léo rưới mỡ nước cho mềm xôi và rắc hành phi thơm phức lên như cái nhụy nâu trên nền bông hoa vàng.
Gói xôi khi mở ra thơm mùi ngô lúa, thơm cả hương sen quấn quýt. Khi ăn, cái sần sật của ngô nếp quện những hạt nếp cái hoa vàng deo dẻo, cộng thêm vị bùi béo của hành mỡ, vị đậm thơm của đỗ xanh thật khó quên. Mùi hương ở lá sen thoang thoảng thật dễ chịu.
Xôi lúa là một món quà sáng ăn quanh năm nhưng ngon nhất là vào những ngày se lạnh cuối thu, đầu đông. Lúc ấy mới cảm nhận được cái vị ngon, ngậy, béo, bùi của món xôi dân dã này.
Ngày nay ở Hà Nội, xôi lúa có mặt cùng với các món xôi khác như xôi đỗ xanh, xôi lạc, xôi xéo… giá cả rất bình dân. Buổi sáng đi học hoặc đi làm ghé vào một hàng xôi bên góc đường mua một gói mang đến trường hoặc công sở ăn là cái thú thưởng thức quà sáng tao nhã của người Hà Nội.
.jpg "3 thức quà thu từ cốm")
