Chùa Tứ Kỳ

Đây là vùng đất hiểm yếu, nằm ở vị trí án ngữ con đường thủy vào kinh thành. Hiện nay, chùa Tứ Kỳ tọa lạc tại ngõ 8 đường Ngọc Hồi (phường Hoàng Liệt, quận Hoàng Mai, Hà Nội).

Chùa Tứ Kỳ được khởi dựng trước năm 1689 và được trùng tu lớn vào thời Nguyễn. Chùa được xây trên khu đất rộng quay về hướng đông, có quy mô bề thế, bao gồm các hạng mục kiến trúc: Tam quan, tiền đường, thượng điện, nhà bia, nhà giải vũ, bảo tháp, điện thờ Mẫu, nhà khách, trai đường, ni xá, thư viện...

Từ năm 1946 cho đến giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, chùa Tứ Kỳ bị phá để phục vụ công cuộc tiêu thổ kháng chiến. Những công trình kiến trúc hiện nay là kết quả của những lần đại trùng tu gần đây nhưng vẫn mang dấu ấn kiến trúc tôn giáo truyền thống.

Tam quan chùa gồm hai tầng được bố cục theo chiều dọc, nhìn ra quốc lộ 1A, thiết kế theo kiểu vòm cuốn, tầng dưới trổ ba cửa vòm, tầng trên xây kiểu bốn mái chồng diêm. Qua tam quan là sân vườn. Hai bên tả, hữu là hai nhà bia xây kiểu phương đình. Tiền đường cũng xây kiểu chồng diêm, gồm hai tầng, mái lợp ngói ta. Tòa thượng điện gồm ba gian.

Điện thờ Mẫu có mặt bằng hình chữ đinh, gồm 5 gian tiền bái và 2 gian hậu cung, xây kiểu tường hồi bít đốc. Gian bên phải đắp hình thạch động đặt các tượng hậu. Chính điện đặt tượng ngũ vị tôn ông, phía trong là ban thờ Tam Thánh mẫu và Đức thánh Trần Hưng Đạo.

Do bị phá hủy nên chùa Tứ Kỳ chỉ còn lưu lại ít di vật nhưng có giá trị nghệ thuật tiêu biểu, đó là đại hồng chung khắc 4 chữ “Linh Tiên tự chung” đúc năm 1841, 3 tấm bia cổ có niên đại 1687, 1841, 1924. Trước đây, chùa Tứ Kỳ có cây hương đá được tạo tác năm 1666, nhưng sau đó được đưa về Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Năm 2021, cây hương đá này đã được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Chùa Tứ Kỳ là một trung tâm chấn hưng phật giáo lớn nhất của Hà Nội, là nơi thường xuyên tổ chức các khóa tu thiền cho các Phật tử. Đồng thời, chùa cũng là một thư viện phật giáo lớn nhất miền Bắc với số lượng sách viết, băng hình tư liệu đồ sộ. Ngoài ra, nhà chùa cũng thường xuyên tổ chức các lớp học ngoại ngữ, thư pháp, võ quyền miễn phí.

Chùa Tứ Kỳ đã được xếp hạng Di tích nghệ thuật quốc gia năm 1995.